Ukraina w obliczu próżni demograficznej

Wojna radykalnie zmieniła demograficzny krajobraz Ukrainy, prowadząc do masowej emigracji, spadku urodzeń i niedoboru siły roboczej. O skutkach tych procesów w wywiadzie mówiła dyrektorka Instytutu Demografii i Badań Społecznych Narodowej Akademii Nauk Ukrainy im. M.W. Ptuhi, Ella Libanowa.

Jej zdaniem całkowite straty kraju, obejmujące dodatkową śmiertelność, spadek liczby urodzeń oraz wyjazdy ludności za granicę, mogą sięgać około 10 milionów osób. Oficjalne dane wskazują, że za granicę wyjechało około 5 milionów Ukraińców, z czego jedna trzecia to dzieci i nastolatki poniżej 18. roku życia. Proces ten przyspiesza starzenie się społeczeństwa i pogłębia nierównowagę między osobami w wieku produkcyjnym a zależnymi od państwa.

Libanowa podkreśla, że po wojnie nie można oczekiwać „baby boomu”. W porównaniu z okresem po II wojnie światowej warunki ekonomiczne i standard życia są dziś zupełnie inne, a urodzenia są w dużej mierze świadomie regulowane. Przed wojną średnia liczba dzieci na kobietę wynosiła 2,1, obecnie spadła do 0,7. W najlepszym scenariuszu wskaźnik ten może wzrosnąć do 1,6, co nadal nie zapewnia zastępowalności pokoleń. Państwowe świadczenia na dzieci, według Libanowej, służą raczej łagodzeniu ubóstwa niż stymulowaniu dzietności.

Szczególnie dotkliwy jest problem wyludniania się wsi. Brak dostępu do transportu i infrastruktury społecznej zniechęca młodych ludzi do pozostania, a jedynym rozwiązaniem może być rozwój sieci połączeń i możliwość pracy zdalnej.

Niedobór wykwalifikowanych pracowników jest już odczuwalny, co zmusi Ukrainę do sięgania po imigrantów. Większość ukraińskich kobiet, które wyjechały za granicę, posiada wyższe wykształcenie i jest aktywna zawodowo, dlatego rządy państw przyjmujących są zainteresowane ich zatrzymaniem. Libanowa zaznacza, że kluczowe jest powrócenie choćby jednej trzeciej emigrantów, przede wszystkim wysoko wykwalifikowanych specjalistów. Główne czynniki wpływające na powrót to bezpieczeństwo, dostęp do mieszkań, praca oraz perspektywy dla dzieci.

Po wojnie Ukraina może stanąć w obliczu drugiej fali migracji – głównie mężczyzn w wieku produkcyjnym, którzy dołączą do swoich rodzin za granicą. Równocześnie wzrośnie napięcie społeczne między różnymi grupami: wojskowymi, mieszkańcami nieewakuowanych terenów, osobami wewnętrznie przesiedlonymi oraz tymi, którzy pozostali na okupowanych terenach.

Pomimo licznych wyzwań, wojna sprzyjała integracji Ukraińców i przyspieszyła proces formowania politycznej świadomości narodowej. Władze i lokalne społeczności, wraz z decentralizacją, odegrały kluczową rolę w ochronie miast i regionów. Zmęczenie społeczeństwa nie oznacza rezygnacji – większość Ukraińców zdaje sobie sprawę, że obrona kraju to kwestia przetrwania narodu. W efekcie, powojenny krajobraz demograficzny, gospodarczy i społeczny Ukrainy będzie wymagał skutecznego powrotu obywateli, rozwoju terenów wiejskich i przemyślanej polityki migracyjnej, które zadecydują o odbudowie kraju i przyszłości jego mieszkańców.