Na Łotwie o zabezpieczeniu dóbr kultury na wypadek zagrożenia

Ochrona kultury w warunkach kryzysu staje się coraz bardziej palącym wyzwaniem. W ostatnich miesiącach w Polsce i regionie Bałtów wzrosło zainteresowanie przygotowaniem instytucji kultury i społeczności lokalnych na sytuacje zagrożenia – od katastrof naturalnych po konflikty zbrojne. W Bołowsku (Balvi), w łotewskiej Łatgalii, zaledwie kilka kilometrów od granicy z Rosją, odbędzie się seminarium poświęcone świadomości społecznej i procedurom bezpieczeństwa dla potencjalnych zagrożeń.

W wydarzeniu wezmą udział przedstawiciele społeczności lokalnych, instytucji kultury, służb granicznych i ratowniczych. Jak tłumaczy Andris Slišāns z Centrum Dziedzictwa Niematerialnego „Upīte”, celem takich spotkań jest przygotowanie ludzi do konkretnych działań w kryzysie, aby uniknąć chaosu i niepewności.

Eksperci podkreślają, że ochrona dziedzictwa kulturowego ma nie tylko wymiar symboliczny, lecz także strategiczny. Frederiks Rusēns z Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Kontekstach Konfliktów Zbrojnych zaznaczył, że kultura i bezpieczeństwo narodowe nie mogą być traktowane oddzielnie. „Kulturowe dziedzictwo jest podstawą historii, a zarazem jednym z głównych parametrów definiujących granice narodów. W konflikcie zbrojnym atak na muzea czy zabytki to atak na tożsamość społeczną” – podkreśliła Rūta Muktupāvela z Łotewskiej Akademii Kultury. Przypomniała przy tym, że Łotwa nadal nie przystąpiła do Drugiego Protokołu Konwencji Haskiej, który przewiduje odpowiedzialność karną za niszczenie dziedzictwa w czasie działań wojennych, choć odpowiednie ministerstwa prowadzą nad tym intensywne prace.

W Polsce i na Łotwie tworzone są plany ochrony dziedzictwa na „godzinę W (X - w krajach bałtyckich - red.)”, obejmujące spis priorytetowych obiektów muzealnych, bibliotek i archiwów. Jak wskazuje Iveta Ruskule, dyrektor Muzeum Literatury i Muzyki Łotewskiej, selekcja tych dóbr jest niezwykle trudna – w sytuacji zagrożenia nie wszystkie mogą zostać uratowane. Dlatego coraz większą rolę odgrywają także cyfrowe archiwa, które choć podatne na cyberzagrożenia, pozwalają zabezpieczyć wiedzę i sztukę dla przyszłych pokoleń.

Eksperci akcentują też znaczenie lokalnych społeczności. „Nie wystarczy chronić zabytki – trzeba dbać o ludzi, którzy je przekazują dalej” – mówi Slišāns. Inwestowanie w edukację muzyczną, językową i kulturalną w regionach przygranicznych wzmacnia poczucie przynależności i patriotyzmu. Jak dodaje Muktupāvela, zainteresowania i aktywność obywatelska pozwalają społecznościom nie tylko zachować tradycje, lecz także bronić państwa w razie zagrożenia. W obliczu wojny na Ukrainie i rosnących napięć w regionie, podejście do dziedzictwa kulturowego zmienia się z pasywnego konserwowania na strategiczną ochronę, łączącą kulturę, bezpieczeństwo narodowe i spójność społeczną. Seminaria, plany ewakuacji dóbr kultury i cyfrowa archiwizacja stają się elementami szerokiej strategii przygotowania państwa i obywateli na nieprzewidywalne sytuacje.