Estońska rewolucja naukowa: mały kraj w światowej czołówce

Estonia, niewielki kraj liczący 1,3 miliona mieszkańców, osiągnął niespodziewany sukces naukowy – według najnowszych danych cytowań międzynarodowych, plasuje się obecnie na trzecim miejscu na świecie pod względem „bogactwa naukowego”, ustępując jedynie Islandii i Singapurowi, a wyprzedzając swoich nordyckich sąsiadów, Finlandię i Szwecję. Pojęcie bogactwa naukowego, wprowadzone przez Barona Maya z Oksfordu, mierzy nie ilość publikacji, lecz średnią liczbę cytowań na artykuł, co odzwierciedla wpływ danej nauki na globalną wiedzę.

Jeszcze dwadzieścia lat temu estonska nauka pozostawała około 20% poniżej światowej średniej. Dziś publikacje estońskich badaczy cytowane są o ponad 80% częściej niż średnia globalna. W dziedzinach takich jak nauki kliniczne, biologia molekularna, neurobiologia, biochemia i informatyka, artykuły Estończyków osiągają ponad dwukrotnie większy odsetek cytowań niż światowa norma. „To niemal cud na skalę światową” – mówi Jüri Allik z Uniwersytetu w Dorpacie (Tartu), współautor badań.

Transformacja nauki w Estonii jest tym bardziej zaskakująca, że po odzyskaniu niepodległości w 1991 roku kraj zaczynał z naukowym zapleczem niewiele lepszym od Łotwy i Litwy: słabo finansowanym, strukturalnie nieefektywnym i izolowanym od międzynarodowej wymiany wiedzy. Do 2006 roku Estonia wciąż pozostawała poniżej średniej światowej, lecz w kolejnych latach nastąpił gwałtowny rozwój, który wyraźnie wyprzedził sąsiadów i niemal wszystkie inne kraje świata.

Zdaniem autorów badania – Allika, Martina Saarmy i Anu Realo – kluczowe znaczenie miały zarówno odważne decyzje polityki naukowej, jak i zmiana kultury badawczej. Już w latach 90. wymagano, aby doktoraty opierały się na artykułach w międzynarodowych czasopismach, a wnioskodawcy o granty musieli pisać po angielsku. System oceniany przez zagranicznych ekspertów uczył estońskich naukowców rywalizacji na światowym poziomie. Nie bez znaczenia była również współpraca z Finlandią i Szwecją oraz wsparcie zagranicznych donatorów i powracających z emigracji naukowców. Autorzy podkreślają, że sukces Estonii nie wynika z pojedynczej reformy ani przypadku, lecz z synergii działań i pozytywnego sprzężenia zwrotnego w rozwoju nauki.

Estońscy naukowcy zmienili podejście do publikowania, wybierając ambitne tematy i prestiżowe czasopisma, konsekwentnie śledząc wskaźniki cytowań. W ciągu ostatnich 11 lat opublikowali 25 820 artykułów, które uzyskały 792 400 cytowań, co daje średnio 30,7 cytowania na publikację – znacznie powyżej światowej średniej 16,9. Ponadto 2,74% estońskich prac należy do 1% najczęściej cytowanych na świecie, a w latach 2014–2024 kraj ten opublikował 131 artykułów w prestiżowych czasopismach Nature i Science, więcej niż Łotwa i Litwa razem wzięte.