geopolityka • gospodarka • społeczeństwo • kultura • historia • Białoruś • Estonia • Litwa • Łotwa • Mołdawia • Obwód Królewiecki • Ukraina • Trójmorze • Trójkąt Lubelski
Zdjęcie: Wikipedia
26-09-2025 12:55
Nowa publikacja „Setomaa 3: Język i współczesna kultura” stanowi najobszerniejsze jak dotąd opracowanie poświęcone językowi i życiu kulturalnemu Setów – niewielkiej estońskiej wspólnoty mniejszości narodowej, która jest notabene, bardzo mało znana w Polsce. Redagowana przez naukowców z Uniwersytetu w Dorpacie (Tartu), książka dokumentuje zarówno bogactwo lingwistyczne, jak i przemiany społeczne zachodzące w Setomaa od lat 90.
Profesor Karl Pajusalu podkreśla, że seto jest językiem niezwykle twórczym i autentycznym, choć wśród młodszych pokoleń często funkcjonuje jedynie jako swoisty kod. Z historycznego południowoestońskiego wyrosły dialekty Seto, Võro, Tartu i Mulgi, a ich rozwój pozwala śledzić losy całej grupy języków bałtycko-fińskich. Wielowiekowa izolacja regionu sprawiła, że język zachował archaiczne cechy, które gdzie indziej zanikły, co czyni go cennym obiektem badań. Seto to mniejszość zamieszkująca południowo-wschodnią Estonię (region Setomaa) i północno-zachodnią Rosję. Większość jej członków wyznaje prawosławie i posiada obywatelstwo estońskie.
Według spisu ludności z 2021 roku język seto zna nieco ponad 20 tysięcy osób, lecz aktywnie posługuje się nim jedynie około tysiąca. Największe zagrożenie dotyczy najmłodszych, którzy coraz częściej przechodzą na język estoński. Mimo to bogactwo słownictwa i żywy system słowotwórczy pozwalają wciąż tworzyć nowe wyrażenia, a twórcy kultury starają się, by język przetrwał i pozostał atrakcyjny. Seto należą do grupy ugrofińskiej. Ich odrębność od innych, pokrewnych plemion, które z czasem zintegrowały się w naród estoński lub uległy całkowitej rusyfikacji.
Równolegle z językiem rozwija się współczesna kultura Setów. Od lat 90. pojawiają się sztuki teatralne i literatura w języku seto, organizowane są obozy artystyczne, a muzycy i artyści plastycy zdobywają uznanie także poza ojczyzną. Przykładem sukcesu był rockowy musical „Seto Odyseja”, wystawiany w oryginalnym języku. Tradycyjne święta, takie jak Dni Królestwa Seto, splatają się z nowymi formami wyrazu, a folklor staje się wizytówką na międzynarodowej scenie muzycznej.
„Setomaa 3” to nie tylko praca naukowa, lecz także swoisty album pamięci zbiorowej, zawierający fotografie, wspomnienia i dokumentację życia codziennego. Autorzy podkreślają, że książka została stworzona zarówno dla badaczy, jak i dla samej społeczności, która dzięki niej może zobaczyć własną kulturę w pełniejszym świetle. Projekt realizowano blisko dekadę, z udziałem lokalnych mieszkańców i wsparciem instytucji naukowych oraz kulturalnych Estonii. Pajusalu nazywa język i kulturę Setów „drogocennymi klejnotami”, które wzbudzają zainteresowanie od Finlandii i Węgier po Japonię i Stany Zjednoczone. Zdaniem badacza, aby naprawdę je poznać, nie wystarczy jednorazowa lektura – książka powinna towarzyszyć czytelnikowi przez długi czas, stając się przewodnikiem po świecie, który wciąż żyje, ale wymaga troski, by nie zniknąć w cieniu nowoczesności.
